Στην τρέχουσα καλλιεργητική σεζόν 2023/24, ο συνδυασμός παρατεταμένων υψηλών θερμοκρασιών και του «εκτός έτους» στο φυσικό κύκλο εναλλαγής των ελαιόδεντρων έχει οδηγήσει σε περιορισμένες αποδόσεις ελαιολάδου και επιτραπέζιων ελιών σε ολόκληρη τη χώρα.
Παρά την έλευση των ψυχρότερων ημερών, οι παραγωγοί εξακολουθούν να διατηρούν ανησυχίες για τον αντίκτυπο των ραγδαίων καιρικών διακυμάνσεων που αντιμετωπίζει η χώρα, οι οποίες συνεχίζουν να αποτελούν πρόκληση για την επιτυχία της επόμενης καλλιέργειας.
Η Ζαχαρούλα Βασιλάκη, που καλλιεργεί 5.000 ελαιόδεντρα στη βόρεια Χαλκιδική, εκφράζει ανησυχία για την επερχόμενη συγκομιδή ελαιολάδου, καθώς τονίζει ότι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προβλήματα με την καρποφορία. «Είμαστε ακόμη σε αδιέξοδο όσον αφορά την καρποφορία των ελαιόδεντρων μας για την επόμενη συγκομιδή, ελπίζοντας ότι δεν θα αρχίσουν να ανθίζουν πολύ νωρίς όπως συνέβαινε πέρυσι» είπε.
Η πρόβλεψη για την περιοχή της Χαλκιδικής περιλαμβάνει κρύο καιρό τον Φεβρουάριο, με πιθανότητα υψηλότερων θερμοκρασιών προς το τέλος του μήνα, ενώ τον Μάρτιο ενδέχεται να επιστρέψει το κρύο με λίγο χιόνι. Η κ. Βασιλάκη επισημαίνει ότι αυτές οι ακανόνιστες καιρικές συνθήκες αποτελούν πρόκληση για τη βιολογική γεωργία, καθώς η περιοχή αντιμετωπίζει έναν ασταθή καιρό που διακόπτει το συνηθισμένο μοτίβο της ελαιοκαλλιέργειας. Επιπλέον, επισημαίνει ότι οι ποικιλίες ελιάς που καλλιεργούνται στη Βόρεια Ελλάδα απαιτούν περισσότερες ώρες ψύχους σε σύγκριση με άλλες περιοχές της χώρας.
Τα ελαιόδεντρα που χρειάζονται μια μακρά περίοδο ψύχους για να αδρανοποιηθούν και στη συνέχεια να καρποφορήσουν, αντιμετωπίζουν προκλήσεις λόγω των απρόβλεπτων καιρικών συνθηκών στην Ελλάδα. Σε πολλές περιοχές της χώρας, ο χειμώνας είναι ασταθής, με εναλλαγές θερμοκρασιών που επηρεάζουν την προοπτική για τη φετινή παραγωγή ελαιολάδου.
Η Μεσσηνία στη νότια Πελοπόννησο, μια από τις πιο πλούσιες ελαιοπαραγωγικές περιοχές της χώρας, αναμένεται να αποδώσει φέτος περίπου 40.000 τόνους, μειωμένη κατά περισσότερο από 30% σε σχέση με πέρυσι.
«Καλλιεργούμε κορωνέϊκα δέντρα στην περιοχή μας και περιμένουμε να έχουμε περίπου το ήμισυ της προηγούμενης συγκομιδής», είπε ο παραγωγός Ασημάκης Δεμερούκας από τους Γαργαλιάνους της δυτικής Μεσσηνίας.
«Η αιτία είναι ο συνδυασμός των υψηλών χειμερινών θερμοκρασιών και της παρατεταμένης ξηρασίας, που εμπόδισε τα άνθη της ελιάς να μετατραπούν σε καρπούς», πρόσθεσε. «Γενικά ο Φεβρουάριος πρέπει να είναι κρύος και υγρός για να είναι παραγωγικά τα ελαιόδεντρα. Ωστόσο, ο περασμένος Φεβρουάριος ήταν ζεστός και ξηρός, με αποτέλεσμα να μειωθεί η ανθοφορία των δέντρων».
Στο νησί της Λέσβου, μια άλλη παραδοσιακή ελαιοπαραγωγική περιοχή της χώρας που βρίσκεται στο ανατολικό Αιγαίο, οι παραγωγοί συμβιβάστηκαν με τον νέο κανόνα των χαμηλών αποδόσεων ελαιολάδου. «Είχαμε σημάδια τα προηγούμενα χρόνια για την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε τώρα», είπε ο τοπικός παραγωγός Αριστείδης Σιφναίος.
«Έχουμε χάσει τις τέσσερις εποχές», πρόσθεσε. «Ο καιρός δεν ακολουθεί το συνηθισμένο πρότυπο με την περίοδο άνθισης. Οι εκτεταμένοι περίοδοι ξηρασίας από τον Μάιο έως τα μέσα Σεπτεμβρίου επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγή ελαιολάδου».
Πέρυσι, η παραγωγή ελαιολάδου που παράγεται στη Λέσβο έφτασε στο 30-40% της συνολικής χωρητικότητας του νησιού. Φέτος, η απόδοση ελαιολάδου του νησιού αναμένεται να είναι ακόμη χαμηλότερη, μόλις στο 20 με 25 % της χωρητικότητας. Στις καλές εποχές η παραγωγή ελαιολάδου στη Λέσβο ξεπερνά τους 15.000 τόνους.
Τα ελαιόδεντρα συνδέονται συνήθως με ηλιόλουστες περιοχές όπως η Μεσόγειος. Ωστόσο, τα δέντρα πρέπει να εκτίθενται σε μια ορισμένη περίοδο σχετικά χαμηλών θερμοκρασιών το χειμώνα, γνωστές ως ώρες ψύχους, για να σπάσουν τον λήθαργο των οφθαλμών και να παράγουν καρπούς ελιάς. Οι ώρες ψύχους υπολογίζονται μόνο όταν το δέντρο είναι αδρανές, που σημαίνει ότι δεν ανθίζει ή δεν αναπτύσσεται ενεργά.
Ο γεωπόνος Νίκος Μπαρτσόκας επεσήμανε ότι η ελιά είναι ένα από τα λίγα αειθαλή δέντρα που χρειάζονται την επίδραση του κρύου για να ανθίσουν. «Τα μπουμπούκια που αναδύονται το καλοκαίρι χρειάζονται χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα για να διαφοροποιηθούν σε άνθη και μετά σε καρπούς».
«Ορισμένες ελληνικές ποικιλίες ελιάς, όπως η Κορωνέικη, η Μεγαρίτικη και η Κολοβή, μπορούν να σχηματίσουν άνθη σε μέγιστη θερμοκρασία 16 ºC», πρόσθεσε ο Μπαρτσόκας. «Άλλες ποικιλίες, που καλλιεργούνται κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα, όπως η Χαλκιδική και η Αμφίσσης, χρειάζονται χαμηλότερες θερμοκρασίες γύρω στους 12 ºC».
«Από την άλλη πλευρά, η παρατεταμένη έκθεση σε θερμοκρασίες παγώματος κάτω των -7 ºC μπορεί να βλάψει σοβαρά τα ελαιόδεντρα», είπε.
Ο Μπαρτσόκας σημείωσε επίσης ότι τα ελαιόδεντρα τείνουν να έχουν διετείς καλλιέργειες, καρποφορώντας σε βλαστούς ενός έτους. «Τον Μάιο κάθε χρόνο, ταυτόχρονα με την ανθοφορία του δέντρου σχηματίζεται νέα βλάστηση, η οποία μπορεί να φτάσει σε μήκος από μερικά εκατοστά έως και 30 έως 50 εκατοστά», είπε. «Τον Μάιο του επόμενου έτους, αυτή η βλάστηση θα δώσει λουλούδια, τα οποία τελικά θα γίνουν οι καρποί της ελιάς».
«Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, χρησιμοποιούμε με συνέπεια μέσα όπως αμινοξέα και ιχνοστοιχεία για να καρποφορούν ετησίως», πρόσθεσε ο Μπαρτσόκας.
Σε ό,τι αφορά τη καλλιεργητική χρονιά 2024/25, ο Μπαρτσόκας επεσήμανε ότι οι επόμενοι δύο μήνες θα είναι κρίσιμοι για την καρποφορία των ελαιόδεντρων στην Ελλάδα.
«Κατά μέσο όρο, και ανάλογα με την ποικιλία της ελιάς και την περιοχή καλλιέργειας, τα ελαιόδεντρα στην Ελλάδα χρειάζονται περίπου 200 ώρες ψύξης για να καρποφορήσουν την άνοιξη», είπε. «Δεδομένου ότι είχαμε ζεστό καιρό στη χώρα μέχρι τα Χριστούγεννα φέτος, τα δέντρα χρειάζονται περίπου 20 έως 30 ημέρες συνεχούς ήπιου κρύου καιρού τον Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο για να είναι παραγωγικά την επόμενη καλλιεργητική χρονιά».
«Αυτό είναι το πιο φλέγον ζήτημα στον ελληνικό ελαιοκομικό τομέα αυτή την εποχή και μένει να δούμε αν οι καιρικές συνθήκες θα ευνοήσουν τα ελαιόδεντρα και τους αγρότες στη χώρα μας», κατέληξε ο Μπαρτσόκας.
