του Προκόπη Μανιάτη*
Γνωστό στην κοσμητολογία για τις θετικές του ιδιότητες για την ενυδάτωση του δέρματος, την αντιοξειδωτική και την επουλωτική του δράση, το σκουαλένιο προερχόταν έως πρόσφατα κυρίως από το συκώτι του καρχαρία. Στο πλαίσιο όμως της οικολογικής αφύπνισης του καταναλωτή αποκτά ενδιαφέρον το γεγονός ότι το ελαιόλαδο είναι η δεύτερη πλουσιότερη πηγή σε σκουαλένιο που θεωρητικά θα μπορούσε να λειτουργήσει ως υποκατάστατο.
Μία από τις βασικές ευεργετικές ιδιότητές του για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι ότι συντελεί στην προστασία του δέρματος από την αφυδάτωση και την πρόωρη γήρανση που προκαλεί, έχει αντιοξειδωτική δράση και επίσης του προσδίδει ελαστικότητα. Το σκουαλένιο και το παράγωγό του σκουαλάνιο είναι εξαιτίας των θετικών του ιδιοτήτων ένα πολύτιμο συστατικό προϊόντων προσωπικής περιποίησης.
Πέρα όμως από την ειδική του σημασία για την κοσμητολογία έχει αποδειχθεί ότι η ευεργετική δράση του ελαιόλαδου οφείλεται μεταξύ άλλων και στην παρουσία του σκουαλενίου. Έχει αποδειχτεί ότι ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα και έτσι ενισχύει την άμυνα του οργανισμού απέναντι σε κρυολογήματα, γρίπη και άλλες λοιμώξεις. Σήμερα εκδηλώνεται έντονο ενδιαφέρον από τους ερευνητές και υπάρχουν ενδείξεις ότι το σκουαλένιο μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής και ότι η κατανάλωσή του έχει ευεργετικά αποτελέσματα μεταξύ άλλων σε ασθενείς με προβλήματα καρδιάς, διαβήτη, αρθρίτιδας, ηπατίτιδας. Παράλληλα μελετείται η επίδραση του σκουαλενίου στον καρκίνο του εντέρου και του πνεύμονα. Αυτές οι μελέτες ενισχύουν την υπόθεση ότι το σκουαλένιο παρουσιάζει προληπτική δράση.
Το σκουαλένιο βρίσκεται σε μεγαλύτερες ποσότητες στο έξτρα παρθένο απ’ ό,τι σε υποδεέστερες κατηγορίες του ελαιόλαδου. Τα επίπεδα της ουσίας αυτής στο ελαιόλαδο ποικίλουν συνήθως από 0,6 ως ως και 12 γρ ανά κιλό (600-12.000mg/Kg). Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις ποικιλίες. Η Κορωνέικη σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες αποδίδει υψηλά επίπεδα συνήθως 3.000-8.000 mg/Kg. Αντίθετα από τις πολυφαινόλες το σκουαλένιο δεν εμφανίζει πολύ μεγάλες διαφοροποιήσεις ανάλογα με την εποχή συγκομιδής και σύμφωνα με ορισμένες μελέτες εμφανίζει είτε μια ελαφρά αύξηση από τον Σεπτέμβριο ως τον Δεκέμβριο, είτε μια ελαφρά πτώση σύμφωνα με άλλες μελέτες. Αυτό που έχει πολύ μεγάλη επίδραση είναι η διαδικασία του ραφιναρίσματος που απομακρύνει τη μεγαλύτερη ποσότητα σκουαλενίου από το ελαιόλαδο. Το σκουαλένιο έχει σχετικά καλή σταθερότητα μέσα στο ελαιόλαδο και επηρεάζεται αρνητικά από το οξυγόνο, τις υψηλές θερμοκρασίες και το φως.
Επειδή η αλίευση καρχαριών τείνει να περιοριστεί ίσως στο μέλλον το ελαιόλαδο που είναι η δεύτερη πλουσιότερη πηγή σκουαλένιου να λειτουργήσει ως υποκατάστατο. Ενδεικτική είναι η περίπτωση των δύο κολοσσών στο χώρο των καλλυντικών (L’Oreal και Unilever), οι οποίες συμφώνησαν να σταματήσουν να χρησιμοποιούν το έλαιο από το συκώτι καρχαρία ως βάση για την ανάπτυξη προϊόντων ενυδάτωσης για περιβαλλοντικούς λόγους. Επίσης, διεθνείς εταιρείες έχουν συμφωνήσει να αντικαταστήσουν το σκουαλένιο που προέρχεται από το συκώτι καρχαριών με άλλο που παραλαμβάνεται από έλαια φυτικών πηγών.
*Αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ
